مستند روضه‌داران، نمایی نزدیک از فرهنگ کاشمر
آن‌چه همواره در نظرم جلوه‌گر بوده آداب و آیین هیئت‌داری در کاشمر و مراسم دسته‌روی‌ها از روز پنج محرم در کاشمر است که هرساله با نظمی خاص برگزار می‌شود. از سوی دیگر روضه‌های خانگی در کاشمر نقش برجسته‌ای دارد که هرساله از ابتدای محرم تا روز آخر ماه صفر در محله‌های مختلفی برگزار می‌شود. بعضی روضه‌ها در کاشمر قدمت و تاریخی 150 ساله دارد که هنوز هم ادامه‌دار است و نسل‌ها پس از یک‌دیگر آن را برگزار می‌کنند. از رهگذری دیگر، به‌جز آداب و رسوم هیئت‌داری و مراسم روضه‌های خانگی، آداب و آیین‌های دیگری است که در کاشمر وجود دارد که به‌طور میانگین 3 تا 5 نسل آن را زنده نگه داشته‌اند. در مستند روضه‌داران سعی بر این بود که بخش‌های کوچکی از این آیین‌ها را به‌نمایش بگذاریم و در معرض دید مخاطب قرار دهیم تا برای نسل گذشته یادآوری و برای نسل جدید معرفی کوچکی به‌حساب آید.
چرا فرهنگ‌شفاهی؟
فرهنگ‌شفاهی در دنیای امروز در حال فراموشی است. چراکه بخش عمده‌ای از زندگی انسان امروزی وابسته به تلفن همراه و اینترنت است و این خود تهدیدی جدی برای به‌فراموشی سپردن فرهنگ شفاهی یا گفتاری است. لهجه‌ها، گویش‌ها، آداب و رسوم، آیین‌ها و مراسم‌های ملی‌مذهبی، مراسم شادی و سوگ که در منطقه‌ها و فرهنگ‌های مختلف ایرانی وجود دارد، دست‌خوش فراموشی و در نهایت یک‌سان‌سازی فرهنگی ناهم‌گون و به‌بیان دیگر شترگاوپلنگ وارداتی می‌شود. از همین رو ثبت و ضبط خرده‌فرهنگ‌ها به شیوه‌های مختلف هم‌چون مستند تصویری، رادیویی، عکس، نوشته و مقاله و یادداشت می‌تواند آن‌چه را که باقی‌مانده، از گزند نابودی و فراموشی در امان دارد.
در مستند روضه‌داران سعی کردیم به گوشه‌های مختلف تاریخ شفاهی بپردازیم. از تأسیس هیئت‌ها تا قاعده‌مندسازی دسته‌روی‌ها و ساعات حرکت و ورود به هیئت میزبان و عزاداری، تا روضه‌های خانگی و اصطلاحاً زنانه که در کاشمر بسیار مورد توجه بوده است.
البته این موضوع را پیشاپیش بگوییم که با پیگیری‌های اداره‌ی میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کاشمر اقدامات لازم جهت ثبت روضه‌های خانگی کاشمر در فهرست میراث ملی در حال انجام است و این موضوع خود می‌تواند برگ درخشان دیگری در حوزه‌ی فرهنگی شهرستان کاشمر باشد.
آتوخوانی
در شماره‌های مختلفی در همین نشریه به موضوع آتوخوان‌ها در فرهنگ شفاهی کاشمر پرداخته‌ایم. اما در مستند روضه‌داران، نقش آتوخوانی را برجسته‌تر از قبل به‌نمایش گذاشتیم. هدف از حضور صدای آتوخوان در مستند روضه‌داران درواقع نشان دادن سبک‌وسیاق کار آتوخوانی در مراسم روضه‌ها و مقتل‌خوانی بوده است. آتوخوان‌ها یا آتوها زنانی بوده‌اند که در کنار رتق و فتق امور زنان محله یا روستا، در زمینه‌های چاووشی‌خوانی، مراسم خواستگاری و ازدواج (به‌دلیل واثق بودن این افراد در نگاه جامعه)، روضه‌های خانگی، قرآن خواندن و نیز آموزش دادن قرآن خواندن و دوخت و دوز به دختران فعالیت می‌کرده‌اند. از همین رو با هدف ثبت صدای آتوخوان در مستند بخشی از فرهنگ عزاداری را به‌نمایش گذاشتیم.
تعزیه‌خوانی
کاشمر در تعزیه‌خوانی نیز سابقه‌ای دیرینه و درخشان دارد. تعزیه‌خوانان منطقه‌ی کاشمر و ترشیز، هرکدام دارای سبک و اسلوب خاص خود بوده‌اند. استفاده از صدای تعزیه‌خوان پیشکسوت در این مستند، خود دارای اهمیتی ویژه‌ای در نظر ما بود تا بتوانیم از این طریق اشاره‌ای مختصر به اهمیت موضوع تعزیه‌خوانی در منطقه داشته باشیم؛ ورنه خود موضوع تعزیه‌خوانی در کاشمر نیازمند یک مستند کامل با رویکرد توجه به تاریخچه و چهارچوب خود است.
موسیقی سوگ؛ موسیقی نواحی
اولین بار که نوای زیبای دمام در کاشمر شنیده شد یادداشتی نوشتم و این موضوع را مورد نقد قرار دادم. دمام‌نوازی که مربوط به جنوب کشور ایران و علی‌الخصوص بوشهر است، سابقه‌ای دیرینه دارد و دارای ریتم و ضرب بسیار دلنشینی است. اگر چه بسیاری ورود دمام به کاشمر را بد نمی‌دانند و نگارنده نیز این موضوع برایش بسیار جذاب است و باید اعتراف کرد که امسال شاهد پیشرفت چشم‌گیری در زمینه‌ی نوازندگی دمام بودیم؛ اما قرابتی با فرهنگ خراسان و کاشمر ندارد. چراکه این سبک موسیقایی مربوط به همان ناحیه‌ی ذکرشده است و در فرهنگ‌های مختلف ایران هر گوشه‌ای فرهنگ سوگواری خود را دارد. در زمینه‌ی موسیقی سوگ و سوگواری‌ها، ما موسیقی منحصر به خود را داشته‌ایم که متأسفانه امروزه به فراموشی سپرده شده است. منتها ما تلاش کردیم تا در زمینه‌ی موسیقی نواحی یا همان موسیقی محلی کاشمر از نوای گرم خواننده‌ی این شهر استفاده کنیم که خود نشان‌دهنده‌ی ظرفیّت مهم و جدی این هنر فراموش‌شده در کاشمر به‌حساب می‌آيد. به‌عبارت دیگر، خواننده‌ی محلی را در حصار موسیقی خلاصه نکردیم و شاخه‌های موسیقایی کاشمر را نیز در قالب و کالبد سوگ نشان دادیم تا به گوشه‌های توانمند موسیقی محلی کاشمر اشاره‌ای کرده باشیم.
حواشی مستند روضه‌داران
درباره‌ی مستند روضه‌داران باید بگوییم که ما در ابتدای راه هستیم و کار تولیدی ما قطعاً بدون نقص نیست و با آغوش باز پذیرای نقدهای متخصصان و اهل نظر هستیم. اما اشاره به این موضوع نیز ضروری است که ما با توجه به فرصت کمی که داشتیم قادر نبودیم تمام هیئت‌های کاشمر را در تصویر خود بیاوریم. از همین رو سعی کردیم ریش‌سفیدان و پیشکسوتان را برای شرح مختصری از تاریخ شفاهی و فرهنگ شفاهی کاشمر مقابل دوربین قرار دهیم. از سوی دیگر تمرکز ما روی موضوع میان‌داران و میان‌داری در کاشمر بود که این موضوع در حد اشارتی و اراده‌ی کل کافی بود.
امیدواریم با نقد دوستان مشفق و راهنمایی اهل فن، اصلاحیه‌ی نهایی این مستند انجام شود و خود سندی برای آیندگان این دیار به‌جای بماند.
.JPG)
نوشتن نظر:
ارسال پاسخ