افت آموزشی در مدارس دولتی و گرایش مردم به ثبت نام در مدارس غیردولتی

شروع فعالیت مدارس غیرانتفاعی در ایران به سال 1367 برمی گردد. در شهرستان کاشمر مدارس غیرانتفاعی دو سه سال بعد از کلانشهرها فعالیت خود را آغاز کردند. اولین سالی که مدرسه غیرانتفاعی مقطع راهنمایی در کاشمر افتتاح شد، من به عنوان معلم زبان انگلیسی در مدرسه تدریس داشتم. خانه ای نه چندان بزرگ با چهار اتاق که سه اتاق آن ، کلاس درس شده بود و در هر کلاس 8 تا 10 نفر دانش آموز نشسته بودند . شرایط از نظر فضای آموزشی مناسب نبود ولی رسیدگی به امور تحصیلی دانش آموزان نسبت به مدارس دولتی در همان زمان هم بهتر بود.

کم کم مدارس غیرانتفاعی جای خود را در جامعه باز کرد و ساختمان مدارس شکل فضای آموزشی به خود گرفت وتمایل والدین برای ثبت نام فرزندانشان در مدارس غیرانتفاعی افزایش یافت.اما این توسعه با تبعاتی نیز همراه شد. اولین تاثیر مدارس غیرانتفاعی بر مدارس دولتی ، طبقه بندی شدن مدارس دولتی به سمپاد، نمونه دولتی، هیات امنایی و مدارس دولتی عادی بود.این تقسیم بندی با هدف ارتقای مدارس دولتی عادی انجام شد ولی در عمل به تضعیف مدارس دولتی انجامید. هدف از تقسیم بندی مدارس این بود که با تامین بخشی از هزینه ها توسط والدین دارای تمکن مالی در مدارس خاص، امکانات به سمت مدارس دولتی سوق داده شود یا حداقل این مدارس از امکانات نسبتا مساوی برخوردار شوند. اما به تدریج با کم شدن سرانه ها و افزایش جمعیت مشکلاتی در مدارس دولتی عادی به وجود آمد که برخی از آنها در اینجا می آید:

الف: تراکم جمعیت در مدارس دولتی

براساس مصوبه 886 شورای عالی آموزش و پرورش، تراکم دانش‌آموزان در کلاس‌های درس دوره ابتدایی مشخص شده است که بر این اساس تراکم مطلوب 20 نفر و حداکثر تراکم 26 نفر است و با توجه به اهمیت این موضوع تأکید شده در هیچ شرایطی جمعیت دانش‌آموزان در کلاس‌های درس دوره ابتدایی بالای 26 نفر نباشد اما جمعیت دانش‌آموزان در 45 درصد کلاس‌های درس دوره ابتدایی بالای 26 نفر است یعنی 60 درصد جمعیت دانش‌آموزان دبستانی در کلاس‌های شلوغ درس می‌خوانند.

ب: فاصله‌ بین فرصت‌های یادگیری مطلوب در طبقات پایین‌تر اجتماع با طبقات برخوردارتر

بی شک تراکم جمعیت در کلاس فرصت یادگیری مطلوب را کاهش می دهد .عدم توانایی معلم در توجه به تفاوت های فردی در مدارس دولتی به وضوح دیده می شود. معلمی که در یک کلاس پر جمعیت تدریس می کند ، زمان رسیدگی به دانش آموزان دیرآموز ، دانش آموزان حواس پرت، دانش آموزان مضطرب و دانش آموزان دارای مشکلات جسمی را ندارد. باید متذکر شد دانش آموزان حاضر در یک کلاس مانند افراد یک جامعه دارای ضریب هوشی متفاوت و خلق های متنوع هستند . توجه به این موارد نیاز به زمان، دقت و توجه دارد که از عهده یک معلم در یک کلاس پرجمعیت خارج است.

یکی از معلمان در این باره می گوید: تجربه شخصی من این بوده که در کلاس‌های شلوغ بیشتر انرژیم صرف کنترل کلاس می‌شود. بیش از کلاس‌های خلوت، عصبانی شده‌ام، کمتر تمرکز داشته‌ام، اصلا فرصت پرسش نداشته‌ام، قادر به بررسی تکالیف نبوده‌ام. تراکم در یک کلاس، باعث آسیب زدن به کلاس‌های دیگرم هم شده و حتی روزم را خراب کرده است و بیش از آن هفته‌ام را خراب کرده و شاید کلا آن سال را برایم سخت کرده است.

ج: افت تحصیلی دانش آموزان مدارس دولتی در مناطق محروم

نابرابری تحصیلی باعث افت تحصیلی در مدارس دولتی در مناطق محروم می شود. حتی گزارش ها حاکی از این است که تعداد زیادی از دانش آموزان ده ساله ایرانی قادر به خواندن نمی باشند. در مطالعه‌ای که بانک جهانی چند سالیست درباره فقر یادگیری شروع کرده است، درباره کل دانش آموزان مطالعاتشان نشان می‌دهد که ۵۷ درصد دانش آموزان از خواندن یک متن ساده در ده سالگی ناتوان هستند. سهم ایران هم در این آمار ۳۶ درصد بود. هدفگذاری بانک جهانی این بود که تا سال ۲۰۳۰ کشور‌ها تلاش کنند تا این سهم را ۵۰ درصد کاهش هستند یعنی دانش آموزان ایرانی باید از ۳۶ درصد عدم توان خواندن به ۱۸ درصد می‌رسیدند. در شبیه سازی امسال سهم ایران به ۴۴ درصد افزایش یافته است

د: سهم مدارس دولتی از رتبه‌های برتر کنکورفقط 2 و نیم درصد!

عوامل ذکر شده بعلاوه بسیاری از عوامل دیگر مثل کمبود کلاس های جبرانی و تقویتی ، کمبود امکانات و بعضا کمبود معلمان با انگیزه در مدارس دولتی باعث می شود؛ اگر دو دانش‌آموز با ضریب هوشی یکسان و تلاش برابر در مدرسه عادی یا غیردولتی تحصیل کنند به دلیل امکانات و برنامه‌های ویژه در مدارس خاص و غیردولتی، امکان موفقیت برای دانش‌آموزی که در آنجا حضور دارد، افزایش می‌‌یابد.

قبولی دانش آموزان مدارس خاص در کنکور گواهی بر این ادعاست ،در کنکور 1401 سهم مدارس از 40 رتبه‌ برتر به این ترتیب بود: مدارس استعدادهای درخشان؛ 72.5 درصد، مدارس غیرانتفاعی خاص؛ 22.5 درصد، مدارس نمونه دولتی؛ 2.5 درصد و مدارس دولتی؛ 2.5 درصد. در کنار 40 نفر برتر کنکور، دانش‌آموزان مدارس دولتی عادی سهم اندکی از رتبه‌های زیر 3 هزار دارند؛ 85 درصد رتبه‌های زیر 3 هزار در تصاحب مدارس غیردولتی، استعدادهای درخشان، نمونه‌دولتی و شاهد است آن هم در شرایطی که این مدارس 31.78 درصد دانش‌آموزان را تحت پوشش قرار می‌دهند.

ه: ضعیف ماندن مدارس دولتی و ترجیح خانواده ها به ثبت نام در مدارس غیردولتی

با ضعیف ماندن مدارس دولتی عملاً برخی خانواده‌ها ترجیح می‌دهند فرزند خود را به مدارس غیردولتی ببرند. در سال‌های اخیر گرایش برخی خانواده‌ها به ثبت‌نام فرزندان‌شان در مدارس غیردولتی روندی افزایشی یافته است که این روند علت‌های مختلفی دارد. شاید بخشی از این افزایش تمایل ناشی از تغییر سبک زندگی در طبقاتی از اجتماع و مثلاً ارزش پیدا کردن نفس تحصیل در این مدارس یا تفاخر و... باشد اما در نگاه عمیق‌تر به لایه‌های دیگر این ماجرا، نگرانی والدینی را مشاهده می‌کنیم که به دلایل مختلف از شرایط مدارس دولتی رضایت کافی را ندارند و در کنار خانواده‌های متمول یا بیشتر برخوردار، طیف قابل توجهی از خانواده‌های متوسط هم در سال‌های اخیر حتی با وجود تحمل فشار و سختی‌های مالی، تحصیل فرزندانشان در مدارس غیردولتی را به مدارس دولتی ترجیح داده‌اند.