از طرثیث تا جام.همایش بین المللی «هزاره‌ی شیخ جام»

این هم یکی از جاذبه‌های مهم خراسان بزرگ است که فرهنگ‌ها و گویش‌ها و اعتقادات مختلفی را در دل خود پرورده و تا به امروز برادروار ذیل یک نام، خود را محفوظ داشته است.

احمدابن ابی‌الحسن نامقی جامی در روستای «نامه» یا «نامق» در جنوب نیشابور آن زمان در ناحیه‌ای از «بُست» یا «طُرَیْثیث» یا ترشیز و کاشمر امروز به‌تاریخ 441 ه.ق دیده به جهان می‌گشاید و در تاریخ 536 ه.ق در روستای معدآباد، از توابع جام، در ناحیه‌ی جنوب شرقی نیشابور به خاک سپرده می‌شود. امروز خاک‌جای او به‌نامِ «تربت شیخ جام» و یا همان «تربت‌جام» شناخته می‌شود.(تلخیص: درویش ستیهنده، دکتر شفیعی‌کدکنی، از میراث عرفانی شیخ جام، تهران، سخن، 1393)

احمدابن ابی‌الحسن نامقی جامی، طبق تذکره‌ها و روایت‌ها تا 22 سالگی به می‌خوارگی و خوش‌گذرانی مشغول بوده است و طی یک واقعه درونی توبه می‌کند و سر به کوه و بیابان می‌گذارد و زندگی زاهدانه در پیش می‌گیرد. مدت 18 سال در کوه به ریاضت و تزکیه‌ی نفس می‌پردازد و در 40 سالگی به ارشاد خلق مشغول می‌شود.

هزاره‌ی شیخ جام:

این چندمین‌بار است که به تربت‌جام می‌روم. هربار هم سفرم به‌بهانه‌ی دیدن مزار شیخ احمد و بنای زیبا و مردم تربت‌جام بوده است. موسیقی تربت‌جام را نمی‌توان نادیده گرفت؛ دوتار را می‌توان در هر خانه‌ای جست و یافت. از هر کوچه و پس‌کوچه‌اش که بگذری صدایی و نوایی به‌گوش می‌رسد. بزرگان عرصه‌ی موسیقی‌اش چشم‌گیر و قابل شمار است. در این زمینه هم مردم ترشیز یک حلقه‌ی قرابت دیگر دارند؛ «ذوالفقار عسگریان» روزگار درازی در تربت جام زیست و همراه و هم‌دوش «غلامعلی پورعطایی» نواخت و شاهکارهایی به‌جای گذاشت. تربت‌جام از اصالت و فرهنگ غنی‌ای برخوردار است. همان‌طور که پیش از این آمد، قرابت‌های فرهنگی بی‌شماری با ترشیز دارد و این مهم «برادرخواندگی» عمیقی بین این دو ناحیه برقرار کرده است.

این‌بار سفرم از رنگی دیگر بود. این‌بار می‌رفتم تا در همایش بین‌المللی «هزاره‌ی شیخ جام» شرکت کنم. همایشی که مردمی برگزار شد. اگرچه حضور بعضی ادارات مانند اداره‌ی فرهنگ و ارشاد اسلامی تربت‌جام در این همایش پررنگ بود؛ اما نقش مردم تربت‌جام را نمی‌توان نادیده گرفت. همایشی که همه را هم‌دوش و همراه ساخت تا برنامه‌ای شود به آن وسعت و هماهنگی و تنوع و یک‌دستی. برنامه‌های همایش از تاریخ 14 تیرماه با حضور دانش‌آموزان و فرهنگیان آغاز می‌شود؛ اگرچه این همایش به‌طور رسمی از تاریخ بیستم تیرما، با شب شعر و کشتی با چوخه آغاز می‌شود، اما برنامه‌های متنوع دیگری هم بوده است. برنامه‌هایی مانند نمایشگاه عکس آزاد که از نوزدهم تیرماه کار خود را آغاز می‌کند و 200 اثر به دبیرخانه ارسال می‌گردد. عکس‌ها در ایستگاه‌های اتوبوس و سطح شهر به نمایش گذاشته می‌شود. من در دو روزی که سفرم به طول انجامید موفق شدم در مراسم «کشتی با چوخه»، «شب شعر» و «دوتارنوازی گروهی در مسجد نور واقع در روستای بِزد» حضور داشته باشم.

در شب شعر هزاره‌ی شیخ جام شاهد حضور 90 شاعر برگزیده بودیم و در آن شب 20 شاعر شعرخوانی کردند، از جمله شاعر عزیز کاشمری «امیرحسین نصیرپور» در این نشست ادبی. هم‌چنین شاعران دیگری از استان‌ها و شهرهای دیگر خراسان هم حضور داشتند که نام بردن از تک‌تک آن عزیزان حال و مقال مفصلی می‌طلبد.

شب موسیقی روستای بِزد و هم‌نوازی 201 نوازنده‌ی دوتار در کنار یک‌دیگر شکوهی مثال‌زدنی داشت و آن هم‌نوازی گویی تاریخ آن مسجد و آن روستا را روایت‌گری می‌کرد. در آن گروه‌نوازی هنرمندان بی‌شماری حضور داشتند که دیدن‌شان خود لذت آن سفر را دوچندان کرده بود. دیدار با استاد «غفاری» و استاد «فاروق کیانی‌پور» توصیف نمی‌پذیرد. دیدن دیگر هنرمندان و هماهنگی آن‌ها در اجرا خود مقال مفصلی می‌طلبد. پس از گروه‌نواری دوتاری‌های تربت‌جام، شاهد اجرای «رقص حَتن» بودیم. رقص حتن که مردم بومی به آن «بازی» هم می‌گویند، جزو جدایی‌ناپذیر فرهنگ مردم جام است. رقصی که حدود 102 رقصنده را گرد هم آورده بود تا با حرکات و نمادها برایمان زیبایی دوچندانی خلق کنند. نوازندگان «سرنا و دهل» برای اجرای این رقص یا بازی آیینی به ترتیب آقایان:« رمضان جاروگر نوازنده سرنا، عیدمحمد جاروگر نوازنده دهل، محمد لطیفی‌فر نوازنده دهل، رضا دلپذیر نوازنده سرنا، هادی اصلاحی نوازنده دهل، رمضانعلی سعیدنیا نوازنده سرنا، امید نینواز نوازنده دهل، علی‌جمعه نینواز نوازنده دهل، محمد رحمدل‌خواه نوازنده سرنا» بودند. این گروه متشکل از 11 گروه مختلف بازی‌های آیینی تربت‌جام بود که در کنار یک‌دیگر زیبایی و شکوهی چونان دل‌پذیر و روح‌نواز خلق کردند.

هم‌چنین در تاریخ 22 تیرماه نشست علمی و بین‌المللی هزاره‌ی شیخ جام آغاز شد و در آن نشست مهمانان متعددی از استان‌های مختلف و کشورهای دیگر هم‌چون: «بنگلادش، مجارستان، قزاقستان، ازبکستان، تاجیکستان، هند، روسیه، ترکیه ، افغانستان ، پاکستان» حضور داشتند. در این نشست بیش از 156 مقاله ارایه گردید که در پایگاه علمی «سیولیکا» «sid» قرار گرفته است و هم‌چنین تعداد 56مقاله در کتاب «مجموعه مقالات» به چاپ رسیده است.

آرزوی نه‌چندان دور...

این گزارش خلاصه‌ای از برنامه‌های همایش بین‌المللی هزاره ی شیخ جام بود. هرچند باید اعتراف کنم که سطح برنامه و حضور علاقه‌مندان آن‌قدر چشم‌گیر بود که نمی‌توان به یک یادداشت بسنده کرد و در یادداشت آن‌چه رخ داده بود را شرح داد. به‌هرحال نگارنده امیدوار است که روز‌به‌روز هم‌بستگی و همراهی و تبادل فرهنگی میان ترشیز و تربت‌جام افزایش یابد و به‌قولی بده بستان فرهنگی این دو منطقه آغاز گردد. بدون‌شک می‌توان همایش‌ها و برنامه‌های مشترکی را با تربت‌جام برگزار کرد؛ چراکه این دو شهر نمی‌تواند از یک‌دیگر جدا شود. همان‌طور که گفته شد، قرابت‌های فرهنگی مشترکی میان این دو شهر وجود دارد که می‌توان آن‌ها را به نسل جوان نشان داد و اشتراکات فرهنگی را برجسته کرد.

این آرزو نمی‌تواند دور باشد...