آسیب های اجتماعی و رویکرد انتشار خبر در رسانه
نظریه پردازان علوم ارتباطات اجتماعی و رسانه دو رویکرد درباره انتشار خبرهای منفی دارند. برخی معتقدند انتشار خبر های منفی در جامعه ایجاد ناامیدی می کند. یک پژوهشگر ارتباطی با اشاره به ابیاتی از مولانا می‌گوید:« پیش چشمت داشتی شیشه کبود/ زان سبب عالم کبودت می‌نمود» و می‌افزاید: واقعیت این است جهانی که ما به آن نگاه می کنیم ناشی از عینکی است که رسانه ها به ما می‌دهد و چنین می شود که در پی تلاش آنها جهان را کبود می بینیم. کبودی که در آن اخبار سیاه و منفی برجسته تر و پررنگ تر است این دسته از نظریه پردازان معتقدند رسانه ها نباید فقط به بحران ها فکر کنند و اگر رسانه احساس ناامیدی را تکثیر کند خود را در یک باتلاق منفی و بد تصور می کند و هرگز اتفاقی رو به جلو نمی افتد
در رویکرد دوم این اصل را مورد بررسی قرار می‌دهد که هر آنچه در جامعه اتفاق می افتد سیاه یا سفید باید به مخاطب منتقل شود. اگر رسانه واقعیت را طوری بگوید که خود می‌خواهد تشخیص برای مخاطبان و کاربران سخت می شود مخاطبان دائم باید رسانه‌های مختلف را رصد کنند و در نهایت پازلی از واقعیت برای خود بسازند. گروهی از اساتید علوم ارتباطات به این پرسش که آیا از نظر علم رسانه بمباران اخبار منفی اتفاق حرفه‌ای است یا خیر؟ چنین پاسخ می‌دهند: «رسانه اگر یک نیستی را هست جلوه دهد و یک هستی را نیست باید با آنها از نظر قانونی برخورد کرد اما اگر رسانه ای آنچه هست را برای آگاهی مردم و مسئولان منعکس می کند نباید از انعکاس اخبار تحت عنوان بمباران اخبار منفی جلوگیری کرد.»
هدف این نوشتار بررسی ارجحیت یکی از این رویکردها و تبعات آن در جامعه ماست. به نظر نگارنده در جامعه ما بیشتر رویکرد اول مورد توجه است . عناوین ، تیترها و یا درخواست های کارشناسان مختلف دائماً این امر مورد تاکید قرار می گیرد «رسانه‌ها پیازداغ و وقایع را زیاد نکنند» «خطر عادی‌سازی اخبار منفی» « رسانه ها با امید آفرینی به تاب آوری جامعه کمک کند» و با همین رویکرد بسیاری از اخبار منفی راجع به آسیب های اجتماعی، اعتیاد، طلاق، فقر، بیکاری، تورم و گرانی سیاه‌نمایی تلقی می‌شود حتی بسیاری از نشست ها و جلسات رسمی غیرعلنی و یا بدون خبرنگار برگزار می شود که همه حاکی از اعمال این رویکرد است.
اهمیت سواد رسانه ای در دنیای امروز
این رویکرد از چند جهت قابل بررسی است موضوع اول از همه نیز مهمتر می باشد گستردگی رسانه ها در دنیای امروز است امروز رسانه ها با تولید و توزیع اطلاعات و حضور فراگیر در میان جوامع مخاطبان را در معرض حجم وسیع اطلاعات قرار می دهند. گستردگی شبکه های اجتماعی و نفوذ شبکه های ماهواره ای فارسی زبان در بین مردم باعث می شود که اگر خبرها جذابیت کافی برای مخاطب را از دست بدهند، مخاطب از طرق دیگر به دریافت اطلاعات اقدام نماید. پس حذف خبرهای منفی راه گشا نیست. آنچه امروز مورد تاکید اساتید این حوزه است ، ارتقای «سواد رسانه» می باشد. سواد رسانه‌ای مبحثی جذاب در ارتباطات است که می کوشد خواندن سطرهای نانوشته، نشانه های نوشتاری، تماشای پلانهای به نمایش در نیامده یا شنیدن صدا های پخش نشده از رسانه های الکترونیک را به مخاطبان بیاموزد . سواد رسانه ای عادات افراد را تغییر می دهد و با هوشیار کردن مخاطبان با آنها می آموزد چطور از رسانه ها استفاده کنند .شهروندانی که سواد رسانه‌ای دارند از طریق رسانه میزان آگاهی و توان دریافت اطلاعات خود را بالا می برند و با همین تمایل به سمت تقویت روحیه انتقادی بیشتر حرکت می کنند و رابطه یک سویه و انفعالی را به جریانی دو سویه و فعال تبدیل می کند
بقای مسائل خود یک آسیب جدی است
موضوع دوم «بقای مسائل» یا «مزمن شدن» آسیب ها و معضلات که در قالب خبر منفی بروز می کند در صورت نپرداختن به آنهاست.عدم نقد و بررسی کارشناسانه مسائل روز جامعه باعث می شود که مشکلات کم اهمیت تلقی شوند یا با آنها برخورد سلیقه ای انجام شود. یک مدیر با صرف هزینه‌های پژوهشی فراوان، در سودای یافتن راه‌حل‌های اساسی و جامع، عمر مدیریتی خود را به پایان می‌رساند و در نهایت به عنوان فردی خیال‌پرداز و غیر‌عمل‌گرا کنار می‌رود. مدیر دیگر از ابتدا با سامان‌دادن چند برنامه عملیاتی، نمایش مثبتی از عمل گرایی خود ارائه می دهد و با چند عکس و فیلم و کنفرانس مطبوعاتی، تصاویر قابل قبولی از فعالیتهای خود پیش روی مردم قرار می دهد. اکثر برنامه های مقابله یا رفع مشکلات چنین سرانجامی دارند . مجید ابهری آسیب شناس اجتماعی می گوید: « . بدون وجود یک بانک اطلاعات منسجم واساسی هیچ برنامه ریزی در پیشگیری ومقابله با آسیب‌های اجتماعی مفید و موثر واقع نخواهد گردید. و می افزاید: مدیر عامل سازمان خدمات اجتماعی مربوط به شهرداری تهران درهمین چند روز اعلام کرد: ۱۰۰۰ متکدی به‌طور رسمی مشغول به‌کار هستند و 95 درصد آنها اعتیاد دارند.» ایشان به‌عنوان فرمانده یکی از اصلی‌ترین قرار‌گاه‌های مرتبط با آسیب دیدگان اجتماعی؛ معلوم نیست باچه روش های علمی و ابزار‌های سنجش، این رقم را کشف واعلام داشتند؟ اگر مسئول دیگری آمار متکدیان رسمی را ۱۵۰۰ نفر یا بیشتر وکمتر اعلام نماید، چگونه باید با وی برخورد نمود؟»
مسئولان ملزم به پاسخگویی شوند
موضوع سوم این است که در صورتی که مشکلات جامعه نقد نشود و در رسانه ها مورد تاکید قرار نگیرد ، مسئولان خود را ملزم به پاسخگویی نمی بینند.متاسفانه رویه عدم پاسخگویی قابل سرایت است چندی پیش در یکی از خبرهاییکی از مجریان صدا و سیما اعلام کرد . جوابگویی کلی یا جواب هایی که فقط برای خود مسئول کافی به نظر می رسد و قدرت اقناع مخاطب را ندارد را به کرات شنیده ایم اما گویا اکنون این مشکل دامن مجلس را هم گرفته است:« مجلس براي بررسي نوسانات بازار ارز ي جلسه غيرعلني تشکيل داد و ظاهرا برخي نمايندگان انتظار داشتند تا مسئولان دولتي در اين جلسه حضور داشته باشند، اما خبري از دولتي‌ها نشد. عبدالحسين روح‌الاميني، نماينده تهران در جلسه علني مجلس در تذکري با استناد به ماده 22 آيين‌نامه و در جريان بررسي گزارش کميسيون اصل 90 در خصوص موافقت‌نامه آب‌وهوايي پاريس بيان کرد: جايگاه و شأن مجلس مهم است. امروز آب وهواي شهرها و روستاهاي کشور به‌واسطه گراني ارز، سکه و طلا وضعيت خوبي ندارد. آيا مسائل اقتصادي کشور امروز مهمتر است يا موافقت‌نامه آب‌وهوايي پاريس؟ رئيس مجلس شوراي اسلامي در جلسات کلان و در غياب نمايندگان از کيان و شأن مجلس دفاع مي‌کند اما آيا رئيس دولت، معاون اول، رئيس سازمان برنامه و بودجه، وزير اقتصاد و رئيس بانک مرکزي در حال انجام چه کاري هستند. وي در ادامه اظهارکرد: به‌جاي اين‌که اين افراد به مجلس شوراي اسلامي احضار شوند، خودشان بايد تقاضا کنند و داوطلب شوند تا براي بهبود روابط بين قوا و پاسخگويي به نمايندگان مجلس در صحن حضور پيدا کنند. نماينده تهران در مجلس شوراي اسلامي تصريح کرد: آيا درست است که ما در پشت‌درهاي مجلس و در جلسه غيرعلني مطالبي را مرور کنيم که در جلسات کميسيون‌ها و صداوسيما تکرار مي‌شود. اگر دولت حواسش نيست که به نفع آنان است که براي حضور در مجلس شوراي اسلامي پيشقدم شوند بايد آنها را احضار کنيد تا در جلسات مجلس حضور پيدا کنند.»
رسانه از شیوه نامه مشخص پیروی کند
ممانعت از انتشار گسترده اخبار ناامید کننده مستلزم آن است که روزنامه نگاران همانند رسانه‌های معتبر دنیا از یک شیوه‌نامه مشخص پیروی کنند و در آن شیوه‌نامه نحوه پوشش اخبار منفی برای رسانه ها، توضیح داده شود. اینکه اخبار منفی از منظر تصویر، ویدئو و متن چگونه باید منعکس شود. اما رسانه‌های ما چنین دستورالعملی حداقل برای خود ندارند. البته ممکن است که به‌صورت عرفی رویه‌ای طی شود. در این موارد وظیفه سردبیر است که این سبک اخبار را به دقت بررسی و مطالعه کند، به‌شکلی که هم جنبه اطلاع‌رسانی آن نادیده گرفته نشود و هم، بدآموزی به‌دنبال نداشته باشد، تحریک کننده نباشد و این موارد را تشدید نکند. محمدمهدی فرقانی، استاد ارتباطات به همین مسئله اشاره دارد، اینکه نمی‌توان اخبار منفی را به طورکلی کنار گذاشت، اما باید به یکسری چارچوب ها و موازین پایبند بود: «مسکوت ماندن این خبرها مشکلی را حل نمی‌کند و عوارض آن زیرپوستی توسعه پیدا می‌کند. زیرا هم مردم متنبه نمی‌شوند و هم مسئولان هوشیار نمی‌شوند و هم چشم ناظر جامعه از این اخبار دور می‌ماند. اما انعکاس این اخبار باید تابع معذوریت و محدودیت‌هایی باشد، به نحوی که هشدار هم برای مردم داشته باشد، البته به زبان علمی و غیرمستقیم، به‌طوری که نصیحت‌گونه نباشد. یک نوع هوشیاری که تحرک را در جامعه برای مسئولان ایجاد کند که نتیجه‌اش پیگیری، پیشگیری و جلوگیری از تکرار آنها و به حداقل رساندن آثار و عوارض منفی‌اش باشد. رعایت این استانداردها به تدبیر رسانه‌ها بستگی دارد که چگونه این امر را مدیریت و ساماندهی کنند.»
.JPG)
نوشتن نظر:
ارسال پاسخ