کاشمر و گلگشتی در بهشت وقف
حمیدرضا بی تقصیر
وقف عنصری موثر در پیشرفت کاشمر
گاهی به این می اندیشم که کاشمر برای پیشرفت نیازمند چیست؟ سلسله پاسخ های متنوعی را می توان مطرح کرد. در سند توسعه شهرستان بر کشاورزی و دامداری و باغداری تاکید شده است. میتوان صنعت گردشگری را هم در کنار کشاورزی به عنوان محور پیشرفت شهرستان مطرح کرد. از همین منظر می توان به گردشگری مذهبی و عنصر زیارت هم اشاره نمود. حوزه گردشگری و میراث فرهنگی و صنایع دستی گستره وسیعی را شامل میشود. به صنعت و معدن هم می توان اشاره کرد. یقین پاسخ های دیگری را هم می توان مورد توجه قرار داد.
در این یادداشت تاکید نگارنده بر عنصر «وقف» است. عنصری که همه با آن آشنا هستیم. این عنصر در عین عیان بودن و درخشش، مورد غفلت است. کمی در باره آن بیاندیشیم. به نظر شما حوزه و منظری در کاشمر هست که مقوله وقف در آن مطرح نباشد؟ جایی هست که ذکر خیری از وقف و موقوفه و رقبه در آن نباشد؟ تعجب نکنید. یک بررسی ساده بفرمایید. کاشمر از جمله شهرهای وقفی معتبر استان و کشور است. باورم این است که ما کاشمریها از گهواره تا گور با عنصر وقف در ارتباطیم. حداقلش آن است که یک بار در عمرمان پای سفره امام حسین (ع) و امام رضا (ع) نشستهایم . حداقل یک بار چای روضه ائمه اطهار (ع) را نوشیده ایم.
وقف و اولین ها در کاشمر
شاید برایتان جالب باشد در بسیاری از مسایل ظهور اولین چیزها و مسایل در کاشمر با عنصر وقف گره خورده است. مثلاً در کاشمر اولین مجموعه فعال در امر بهداری در 57 سال قبل در شهریور ۱۳44 با نام انجمن بهداری تاسیس شد. ولی بیش از آن در سال ۱۳06ه.ش، عصمت السطنه تیمورتاش خواهر اولین وزیر دربار رضاشاه پهلوی،( وی با فرزند یکی از خانوادههای متمول کاشمر آن روزگار ازدواج کرده بود)، اقدام به وقف زمینی در مرکز شهر برای احداث درمانگاه کرد. جایی در خیابان امام به عصمتیه مشهور است. پروژه ساخت این مجموعه قریب ۱۵ سال طول کشید و در نهایت در سال ۱۳22ه.ش رسماً گشایش یافت.
حتی توراندخت شوکتی فرزند عصمتالسلطنه و همسرش، دکتر فریدون فرزین در سال ۱۳2۱ه.ش اولین داروخانه کاشمر را به صورت موقوفه بهنام داروخانه عصمتیه، تاسیس و عوائد آنرا صرف امور درمانگاه عصمتیه کردند. در بحث تاسیس بسیاری از نهادها و ادارات و مجموعهها شاهد تامین زمین از سوی اداره اوقاف هستیم. کلنگ احداث اولین دانشگاه کاشمر در دهه هفتاد بر روی اراضی موقوفه کاسفی در حاشیه بولوار مشجر سید مرتضی(ع) بر زمین خورده شد. کلنگ احداث بسیاری از جاها در گذر زمان بر تن اراضی موقوفه دیارمان بر زمین خورد و متعاقب آن سازههای متعددی قد علم کرد و شهر و شهرستان آباد و آبادتر شد.
وقفنامه ها سند هویت کاشمر
کاشمر هویت خود را حداقل از عهد صفویه به این سو مرهون عنصر وقف است. در نیمه دهه هشتاد این توفیق را داشتم تا وقف نامه های اداره اوقاف کاشمر را بازنویسی بکنم. در یکم فروردین 1384 در جایی نوشتم؛«در حال بازنویسی آخرین وقف نامه ها هستم. اینان معدن تحقیق و پژوهش هستند. این اوراق منبعی دست اول برای تحقیقات مردم شناسی، ادبی، جغرافیایی، تاریخی و جامعه شناسی میباشند. مباحثی نظیر؛ مُهرشناسی و علم نساب و آشنایی با مشاهیر کاشمر در ادوار مختلف، هم قابل اعتناست». هنوز در خیال، مشغول مرور وقفنامه ها هستم. تنوع آنها برایم جالب بود.
این حسرت را دارم که چرا نتوانستم این مجموعه را مستندسازی بکنم. از قدیمیترین وقف نامهها تا جدیدترین آنها باید مستندسازی بشوند. هر یک داستان و حکایتی دارند. از وقفنامه مرحوم سیف الدین مظفر سلطان پسر شمس الدین علی کاسفی تا وقفنامه مرحوم حاج سلطان العلماء، شاهد تاریخی از ارادت به اهل بیت عصمت و طهارت و تلاش برای نشر شعائر دینی هستیم. وقف نامه های خاندان میش مست و تیمورتاش حاوی بزنگاههای نابی از تاریخ عهد قاجار تا عصر پهلوی دوم است. موقوفه امین التجار حدیثی ماندگار از عشق یک انسان به ساحت قدسی امالائمه(س) است.
معرفی واقفان تلاشی برای ترویج وقف
به باور نگارنده؛ جای سردیس و تندیس واقفان دیار اهورایی کاشمر در باغمزار یا هر یک از بقاع متبرکه دیگر خالی است. باید به طور جدی در معرفی واقفان خیراندیش ادوار مختلف تاریخ تلاش کنیم. تلاش برای معرفی شادروان امین التجار و نذر ایشان برای بزرگداشت دهه فاطمیه، در قامت یک مستند امری ستودنی بود. آقابزرگ برای هویت مذهبی کاشمر یک بِرند محسوب می شود. کاشمر در این حوزه دارای نامها و نشانه ای معتبری است که قابلیت طرح در سطح استان و کشور را دارند. به نظر شما چند نفر از اهالی کاشمر میدانند که؛ مدرسه علمیه حاج سلطان در پنج تیر ماه سال 1384 در فهرست میراث فرهنگی کشور به شماره ۱۱۹2۹ ثبت شده است؟
اصلاً در باره آن روحانی نیک اندیش چه اطلاعاتی داریم؟ وقفنامه آن مرحوم برای این حوزه علمیه دارای ظرائف و نکات خاصی برای تربیت طلبه و خطیب و روحانی، مستعد و مبرز است و در نوع خود در سطح استان و کشور کم نظیر میباشد. واقفانی چون مرحوم سلطان العلماء هنوز برای مردم ناشناخته مانده اند. در باره کاسفی چه میدانیم؟ چه اطلاعاتی از حوزه خاندان میش مست در کاشمر و ترشیز داریم؟ نقش ایشان در دوره حکومت در ترشیز در امر ترویج وقف چیست؟ یادمان باشد شهر خلیل آباد و انابد تاسیس و بالندگی خود را مرهون این خاندان هستند. مسجد جامع از جمله موقوفات ایشان است. در باره موقوفات عصمت السطلنه تیمورتاش چه میدانیم؟
موقوفات کاشمر تشنه پژوهش
در دهه نود شاهد انتشار کتاب «چشمه سار جاری وقف در کاشمر» بودیم. حرکتی که در روزگار خود در خور تحسین بود. کتاب حاوی نگاهی به وقف، واقفین بزرگ، خدمات اداره اوقاف، بقاع و اماکن متبرک شهرستان کاشمر و زیارتگاه شهید آیت الله مدرس بود. به نظرم باید کاری جدید در باره عنصر وقف در کاشمر بشود. کاشمر در گذر تاریخ تا ابتدای قرن چهاردهم هجری شمسی، حیاط خلوت ابرشهری چون نیشابور محسوب میشد. با جستجو در تاریخ نیشابور شاهد درخشش مشاهیر و مفاخر ترشیز و این دیار در ادوار مختلف هستیم. مثلاً در نظامیه نیشابور شخصیتهای ترشیزی متعددی به تدریس مشغول بودند.
کاش از منظر تاریخ نیشابور به عنصر وقف در ترشیز و کاشمر نگاهی بشود. در کاشمر میتوان سه نوع وقف را ملاحظه کرد. یک سری موقوفات مربوط به امام رضا(ع) هستند. نمایندگی این موقوفات در خیابان ۱۵ خرداد موجود است. مزار شهید مدرس هم زیر نظر آستانقدس رضوی است. برخی موقوفات نظیر موقوفه شادروان فتحی دارای واقف خاص و متولی مخصوص است. نوع سوم هم فلسفه وجودی اداره اوقاف است. این همه بهانه مطلوب تحقیق و پژوهش در ادوار مختلف است. تحقیق در این زمینه از منظر
ی مذهبی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و مباحث مردمشناسی و حتی هنری ضروری است.
جای خالی موزه وقف در کاشمر
به زعم نگارنده جای موزه وقف در باغمزار خالی است. باید باغمزار را ستون بالندگی شهر کاشمر دانست. بخش وسیعی از اراضی کاشمر حسب مفاد موقوفه کاسفی و پلاک سُسفَد، به این امامزاده تعلق دارند. میتوان تصاویر قدیمی این بقعه و سایر بقاع متبرکه شهرستان و رقبات مختلف را در کنار وقفنامه مرحوم کاسفی و سایر وقف نامه در معرض دید زائران و گردشگران قرار داد. در میان وقف نامه شاهد موارد متعددی در مورد وقف آب و باغ و زمین و دکان و منزل برای تامین نور و فرش تکیه و هئیت تا تامین هزینه مداح و سخنران و خرید ادواتی چون عَلامت و عَلم و بیرقهای الوان و خیلی چیزهای دیگر هستیم که خواندنی و دیدنی هستند.
نقل است که باغمزار، اولین مجموعه زیارتی در بین امامزادگان استان از نظر میزان موقوفات است. لابد میدانید شاهان صفوی خود را از اعقاب حمزه بن موسی (ع) میدانستند، لذا در آبادانی این مزار اهتمام خاصی داشتند . سند اصلی موقوفات این امامزاده دارای تاریخ ۹۳0 هجری، یعنی سال درگذشت شاه اسماعیل صفوی است. بیان تاریخچه هر بقعه و حکایات هر موقوفه خواندنی و شنیدنی است. به این همه اشاره به گذر زمان در احوال هر بقعه و رقبه و موقوفه در خور توجه است. موزه مذکور میتواند جایگاهی برای معرفی هر یک از این موارد باشد. البته این موزه باید دارای یک سامانه اینترنتی به روز با محتوای عالی چند زبانه باشد.
کاشمر همچنان در عطش بالندگی وقف
به گمانم با نگارنده موافقید اگر بنویسم که وقف در هر جای کاشمر رد و نشانی دارد. باید امید داشت که این رد و نشان هر روز پویاتر و پررنگتر و موثرتر بشود. سنت حسنه وقف در ایجاد و رشد و توسعه مساجد، تکایا و حسینیه ها و انواع هیئتها جایگاه خاصی دارد. این مهم در ساخت حوزه های مختلف از بخش سلامت تا آموزش و پرورش مشهود است. حوزههای علمیه با مقوله وقف دمخور هستند. شایسته است دانشگاهها هم شاهد تبلور عنصر وقف علمی باشند. پیشنهاد میشود موقوفات عظیم آستانقدس رضوی برای پیشرفت بیشتر کاشمر دعوت به همکاری بشوند. نگارنده چندین نوبت در این نشریه این موضوع را مطرح کرده است.
وجود مزار آقای شهید، شهید مدرس بهانه مطلوبی برای دعوت از آستانقدس رضوی برای دوبانده کرده محور سهراه شادمهر تا کاشمر و از خلیل آباد تا سه راه اسب کشان است. چرا نباید این نهاد معظم محور طبس به بردسکن و درونه را ساماندهی و دوبانده نکند؟ یا چرا نباید این نهاد معظم وارد عرصه صنعت و معدن و گردشگری کاشمر و ترشیز نشود؟ آیا نمیَود شعبهای از دانشگاه علوم رضوی در جوار مزار آقای شهید احداث بشود؟ در کنار این همه کاش اداره اوقاف هم قویتر در بحث گردشگری و عنصر زیارت وارد بشود. یک نقشه گردشگری مثلاً از نیشابور تا کاشمر و از کاشمر تا جاهای مختلف نظیر گناباد می توان وجه همت اوقاف باشد.
تحقق این مهم در قالب یک طرح اقتصادی با سرمایه گذاری اوقاف شهرستانهای مختلف با مدد بخش خصوصی و نهادهای سرمایه گذار یحتمل مقدور است. در کنار این همه امید شاهد همت عالی نهادها و ادارات مختلف برای همکاری با اداره اوقاف باشیم. چه خوب میشد اگر آرامستان بقیع با مدد شهرداری به مجموعه زیارتی امامزاده سید محمد(ع) ملحق میشد و سایتی معظم ایجاد میشد. سایتی که باعث درخشش گردشگری مذهبی منطقه بشود. غرض آن که وقف در قامت سهگانه اداره اوقاف و موقوفات رضوی و موقوفاتی نظیر شادروان فتحی میتواند بیش از پیش باعث پیشرفت کاشمر و ترشیز بشود. آمین.
.JPG)
نوشتن نظر:
ارسال پاسخ